بازارگردانی

 

بازارگردانی

 

دکتر محمد جلیلی

 

 

مقدمه

 

 

یکی از مباحث جدید مطرح شده در بازار سهام ایران مفهوم بازارگردانی است. اما عدم موفقیت این ابزارها برای برآورده نمودن انتظارات، بحثهایی را در خصوص واکاوی علل این ناکامی ها و به تبع آن ارائه راهکارهایی برای بر طرف نمودن موانع پیش روی جهت ارتقا آن برانگیخته است. اگرچه این مفهوم یک ابزار سودمند برای بازارهای سهام می باشد، اما برای بهره مندی از مزایای آن باید اشکالات ساختاری برطرف شده و پیش فرضهای مناسب ایجاد گردد. دربازارهای سهام گروههای مختلفی فعال هستند و به تناسب نقش و ماهیت خود، هر کدام کارکردهای خاصی دراین بازارها دارا می باشند. از جمله این گروهها به موارد زیر می توان اشاره نمود:

1.متخصصين (specialists): افرادی هستند که دارای دانش تخصصی بوده و دربازار نقشهای متعددی ایفا می نمایند.

2.كارگزاران (brokers):  به نمایندگی از دیگران وظیفه خرید و فروش سهام را برعهده دارند.

3.(dealers)  معامله گران : کسانی هستند که به حساب خود معامله انجام می دهند و به نقدینگی بازار کمک می کنند.

4.(arbitragers) آربيتراژرها : با استفاده ازاختلاف قیمت در بازارهای مختلف، منافع بدست می آورند.

5.speculators سفته بازان : از فرصتهای کوتاه مدت بازار برای کسب سود بهره می برند.

6.(market makers) بازارسازها

 

 

در ادبیات مالی، بازارسازها 1)  يا متخصصين 2) افراد يا موسساتي هستند كه با هدف كسب سود اقدام به خريد و فروش دارايي مالي(اوراق بهادار) مي‌نمايند و بنا به ماهيت عملكرد از نوسانات ناخواسته قيمت دارايي مالي مي‌كاهند. بنابراین بازارسازها در واقع بنگاههای اقتصادی هستند که فعالیت متکی بر دانش انجام می دهند. این افراد یا مؤسسات ماهیتاً نمی توانند جزو کسانی باشند که به اطلاعات داخلی شرکت دسترسی خاص دارند( در واقع insider نیستند) بلکه بر اساس اطلاعات اقتصادی عمل می کنند. سود بازارسازها از مابه التفاوت مظنه خرید و فروش بدست می آید.

در بورس ایران پدیده بازارگردانی(بازارسازی) مفهومی جدید محسوب می‌گردد. بازارگردانی در بورس تهران از اسفندماه 1383 آغاز گردید. براساس آیین نامه اجرایی آن بازارگردانی "به منظور رفع عدم تعادل های موقت بین عرضه و تقاضای سهام معین، پاسخگویی به سفارش های عرضه  تقاضا، افزایش نقدشوندگی سهام و با ثبات کردن قیمتها در دامنه نوسان محدود" به تصویب شورای بورس رسید. در هنگام تصویب این سیستم تصور می شد که بازارگردانها موجب می شوند در بازار ثبات ایجاد شود و به حفظ و تداوم ثبات کمک می کنند.  اما آیا از آغاز فعالیت تاکنون این مفهوم توانسته اهداف فوق الذکر را برآورده نماید؟ آیا پیش فرضها و نحوه اجرای این مفهوم با مبانی علمی و متداول آن تطابق دارد؟

برای جواب دادن به این سؤال ضمن بررسی و معرفی نحوه فعالیت بازارگردانها در بازارهای مختلف، اهمیت رفتار و مکانیسم عمل آنها را مد نظر قرار می دهیم.

نحوه عملکرد بازارگردان ها

هنگاميكه هر بازارگردان يك سهم يا اوراق بهادار خاصي را بازارگرداني مي‌كند، به او عنوان Specialist اطلاق مي‌شود. يك بازارگردان يا متخصص متعهد به تنظيم جريان سفارش و قيمت‌ها مي‌باشد. (بعنوان مثال زمانيكه انبوه سفارشات فروش وجود دارد متخصص بازار متعهد به خريد سهام جهت تثبيت قيمت هاست.) اما از آنجاييكه مبالغ قابل توجهي سرمايه مورد نياز است تا متخصصان بازار يا بازارگردان هاي انفرادي به انجام وظايف خود بپردازند، در اغلب موارد آنها تحت پوشش شركت‌ها سازماندهي مي شوند.

ماهيت عملياتي بازارگردان‌ها بگونه‌اي است كه آنان نياز به دانش و آگاهي گسترده از مسايل بازار سرمايه و اقتصاد دارند. به عبارتي دراختيار داشتن تحليلگران مالي از جمله پيش‌شرط‌هاي اساسي در شكل‌گيري و فعاليت بازارگردان ها مي‌باشد.

بازارگرداني در بازارهاي در حال توسعه وكم ثبات به لحاظ مسايل سياسي، اقتصادي و سياستگذاري نيز با مفهوم آن در بازارهاي توسعه يافته مغايرت بنيادين دارد. بررسي‌ها نشان مي‌دهد که پهنا و عمق بازارهاي توسعه يافته با درحال ظهور تفاوت معني‌دار دارد و ضمنا منحني‌هاي عرضه و تقاضاي بازارهاي در حال ظهور  نيز پيوستگي ندارد.

چگونگي تعيين قيمت اوراق بهادار

ارزش بازار سهام بر اساس عرضه و تقاضا در هر لحظه تعيين مي‌شود و به اين ترتيب مجموعه در تعادل قرار مي‌گيرد. قيمتهاي اوراق بهادار در بازار ثانويه بوسيله بازارگردانها تعيين مي شود.

 نكته قابل توجه در تعادل بازار دارايي مالي آن است كه همواره شاهد تعامل دو بازار براي هر دارايي مالي هستيم: بازار گردشي(flow)، بازار غيرگردشي(stock).

•(stock) : بازار غيرگردشي در بازار غيرگردشي عرضه و تقاضاي موجودي سهام منتشره مد نظر قرار مي‌گيرد (مختص سهامداران استراتژيك همانند هلدينگها كه سهم را براي نگهداری خریداری می کنند نه برای فروش)

•(flow) : بازار گردشي :در بازار گردشي عرضه‌ها و تقاضاها در زمان‌هاي مختلف موجب شكل‌گيري قيمت تعادل مي‌شوند ( مانند شركتهاي سرمايه گذاري كه به قصد فروش سهام را خريداري مي نمايند.)

 

 

كشش پذيري بازارغيرگردشي نسبت به قيمت صفراست. در ايران بخش stock یا بازار غیر گردشی را درنظر نمي گيريم. سهامدار استراتژيك نبايد مجبور شود سهام خود را عرضه نمايد. سهامدار استراتژيك سهام خود را نمي فروشد. چون تمامي دارندگان سهام يك شركت در يك لحظه به معامله مبادرت نمي‌كنند بنابراين كشش‌پذيري عرضه در بازار غيرگردشي اندك بوده و تغييرات قيمت بر ميزان عرضه موجودي دارايي مالي اثرات چنداني نخواهد داشت. به اين ترتيب حصول تعادل ماندگار در بازار منوط به تعادل در هر دو بازار مي‌باشد.

دارايي‌هاي مالي با بازارهايي به ويژگيهاي فوق است كه مورد توجه موسسات مالي بازارگرداني واقع مي‌شوند. بازارگردان‌ها ضمن تعيين گستره‌اي از نوسانات قيمت حول ارزش ذاتي كه نقطه تعادل مي‌باشد، اقدام به خريد و فروش سهام مي‌نمايند و به اين ترتيب از نوسانات نامناسب قيمت دارايي مالي ممانعت به عمل مي‌آ‎ورند.

آنان همواره تعداد مشخصي از هر دارايي مالي را براي ايجاد نظم و توازن در بازار نگهداري مي‌كنند و در ازاي چنين اقدامات منافعي حاصل مي‌آورند.

نتیجه اینکه :

الف. براساس اطلاعات حاصل مشخص می‌شود که عملا اقداماتی که تحت عنوان بازارگردانی انجام می‌پذیرد بر مطلوبیت سرمایه‌گذاران اثر نامطلوب داشته است.

ب. عملیات بازارگردانی در ایران با چارچوب نظری و اجرایی آن در سایر بازارهای مالی متفاوت است.

جملات کوتاه و مثالهای زیر برخی تفاوتهای بنیادین مفهوم بازارگردانی در کشورهای توسعه یافته با کشورهای در حال توسعه را ترسیم می کند:

·        بازار گردانی یا بازار سازی مشابه انجام تنفس مصنوعی و برخی اقدامات اولیه برای یک مصدوم دچار عارضه قلبی می باشد که خطرات اولیه رفع شود و بیمار برای عمل جراحی قلب آماد شود. بنابراین بازارسازی ب معنی جراحی قلب برای حل مشکلات اساسی و پایه ای نیست.

·        برخی آنالیستها معتقدند که بازار گردانی در شرایط که بسترهای محیطی و پیش فرضهای آن فراهم نباشد همانند شنا کردن در یک استخر بدون آب است. بنابراین مفهوم بازارسازی وقتی به معنای واقعی آن قابل پیاده سازی است که جو و فرهنگ آن نیز وجود داشته باشد.

·        تجربه کشورهای در حال توسعه نشان می دهد که در برخی از این کشورها عملیات بازار سازی به دلیل فراهم نبودن بسترهای محیط موفق نبوده است. در کشور نپال در اوایل اجرای این سیستم (6 سال پیش) 6 بازار گردان فعال بودند در حالیکه این تعداد امروز به 1 بازار گردان کاهش یافته است.

البته این مشکلات و مسائل قابل حل می باشد