سخنراني منتشر نشده‌اي از ميلتون فريدمن. چگونه می‌توان تورم را دائمي كرد؟

سخنراني منتشر نشده‌اي از ميلتون فريدمن. چگونه می‌توان تورم را دائمي كرد؟

تورم بالا و رو به افزایش می‌تواند سیاست‌گذاران را به سمت اتخاذ «راه‌حل‌های» شتابزده، ‏همچون کنترل دستمزدها و قیمت‌ها وسوسه کند.

اما همان طور که میلتون فریدمن در سخنرانی‌اش در شعبه‌ ‏دیترویت انجمن دانش‌آموختگان دانشگاه شیکاگو در فوریه 1966 بحث می‌کند، چنان کنترل‌هایی اثری بر عامل ‏بنیادی‌ منشأ تورم– یعنی بسط بیش از اندازه‌ حجم پول- ندارند و در نتیجه مشکل را وخیم‌تر می‌کنند. از آنجا که ‏فی‌الواقع حتی این کنترل‌ها اغلب به کسری تولیدات منجر می‌شوند، وقتی که این کنترل‌ها برداشته شوند، فشارهای ‏تورمی‌ای که به شکل مصنوعی سرکوب شده بودند، ممکن است انفجارگونه آزاد شوند.‏تنها پنج سال پس از ایراد این سخنرانی توسط فریدمن، پرزیدنت نیکسون ‏‎(Nixon)‎‏ برنامه‌ای را برای ‏کنترل دستمزدها و قیمت‌ها به اجرا درآورد. قرار بود که این برنامه تنها 90 روز به طول انجامد، ولی بعدا معلوم ‏شد که این سیستم ماندنی‌تر از این حرف‌‌ها است، صورت اصلاح‌شده‌ این برنامه قریب به سه سال پا برجا بود. ‏پیامدها قابل پیش‌بینی بودند. در ابتدا این لایحه‌ قانونی با اشتیاق مورد استقبال قرار گرفت، ولی بعدا به سرعت ‏مشکلات آن نمایان شد. در اواسط دهه‌ 1970، نرخ تورم دو رقمی‌شد. فریدمن در خاطرات خود می‌نویسد که ‏تصمیم نیکسون به اعمال این کنترل‌‌ها بیش از هر اقدام دیگر او که به کناره‌گیری‌اش منتهی شد، کشور را ‏دستخوش آسیب كرد.‏
اجازه دهید از عنوان سخنرانی شروع كنم، «چگونه می‌شود تورم را متوقف نکرد.» همان طور که ‏شما می‌دانید، واژه‌ «تورم» معانی بسیار مختلفی دارد و مردم مفاهیم مختلفی را به آن نسبت می‌دهند. آن معنایی ‏که اکثر ما از این واژه در ذهن داریم و همچنین معنی آن نزد من، افزایش عمومی‌قیمت‌ها است. کم و بیش در یک ‏سال اخیر، زمینه‌ای برای افزایش گسترده‌ قیمت‌ها وجود داشته است. به نظر می‌آید که این زمینه همه‌ نشانه‌های ‏تشدید و وخامت را دارد، بنابراین با مساله‌ واقعی تورم روبه‌رو هستیم. ‏اگر تورم به معنی افزایش قیمت‌ها است – یعنی افزایش قیمت گوشت، دستمزد و هر چیز دیگر– آنگاه بدیهی به نظر ‏می‌آید که راه متوقف کردن تورم جلوگیری از افزایش قیمت‌ها است. اگر شما می‌خواهید جلوی تورم را بگیرید، ‏بیایید قانونی را به تصویب برسانید که بگوید هیچ قیمتی نباید افزایش یابد. این کار جلوی تورم را خواهد گرفت. ‏موضوع اصلی سخن امشب من این است که این روش وسوسه‌کننده‌ جلوگیری از تورم روشی برای متوقف ‏نکردن آن است. حقیقتا این روش تورم را علاج نخواهد کرد، اما حتی اگر چنان می‌کرد، درمانی بود که بدتر از ‏خود بیماری است. این رویکرد مثل این است که اگر این اتاق خیلی گرم شود، بگوییم که راه حل این مشکل ‏شکستن دما‌سنج است. ‏
این تمثیلی گویا است؛ اما چندان نتیجه‌بخش نیست. اگر شما دما‌سنج را بشکنید، این کار نه اتاق را گرم‌تر می‌کند، نه ‏موجب زیان دیگری می‌شود. تنها به سادگی نشانه‌ افزایش دما را از نظر غایب می‌سازد. قیمت‌ها تا حدودی ‏فشارها را اندازه می‌گیرند، اما همچنین بر سیر وقایع نیز اثر می‌گذارند. شاید یک تمثیل بهتر این باشد: هر وقت ‏این اتاق خیلی گرم شد، همه‌ دهانه‌های اجاق را ببندید و بگذارید همچنان مشتعل باشد تا منفجر شود. این تمثیلی ‏گویاتر برای پایین نگاه داشتن قیمت‌ها و دستمزدها برای متوقف ساختن تورم است. ‏

پرسش این است که چرا این راه غلطی برای جلوگیری از تورم است؟ این روش چه زیانی به بار می‌آورد؟

برای ‏پاسخ به این پرسش‌ها، می‌خواهم درباره‌ دو نکته با شما سخن بگویم. سخن اول بحث در باب منشا اصلی تورم ‏است. اگر قرار بود این موضوع را در یک خطابه‌ یکشنبه در کلیسا مطرح کنم و می‌توانستم به زبان فرانسه ‏سخن بگویم، به جای گفتن اینکه ‏‎«Cherchez la femme»‎‏ ، به معنی «دنبال يك زن بگردید»، می‌گفتم ‏‎«Cherchez la monnaie»‎‏، یعنی «دنبال پول بگردید.» ‏‎]‎‏ «دنبال يك زن بگردید» به این انگاره اشاره دارد که ‏در پس هر ماجرایی پای یک زن در میان است. مترجم‎[‎‏ تورم همیشه و همه جا یک پدیده‌ پولی است. این نکته‌ ‏اولی است که می‌خواهم درباره‌ آن صحبت کنم.‏نکته‌ دومی که قصد دارم درباره‌اش سخن بگویم، این است که هر چند ما به طور معمول بین تورم و ضدتورم ‏‏(تورم منفی)، بین قیمت‌های صعودی و نزولی تمایز قائل می‌شویم، تمایز دیگری وجود دارد که به عقیده من ‏اهمیت آن بیشتر است. این تمایز بین تورم نامقید ‏‎(open inflation)‎‏ و تورم سرکوب‌شده ‏‎(suppressed ‎inflation)‎‏ است، تورمی‌که در آن قیمت‌ها می‌توانند افزایش یابند یا اجازه‌ افزایش دارند و تورمی‌که در آن ‏قیمت‌ها پایین نگه داشته می‌شوند. هر چند تورم بد است، ولی بهتر است که نامقید باشد تا اینکه سرکوب‌شده. تورم ‏سرکوب‌شده وضعیتی است که درمانش بدتر از خود بیماری است، همچون ریختن زغال درون یک کوره، در حالی ‏که همه‌ راه‌های خروج بخار مسدود شده است که سرانجام‌اش انفجار دیگ بخار خواهد بود.‏اجازه دهید به نکته‌ اول باز گردم. رویکرد معمول به تورم چنین می‌پندارد که تورم، یعنی افزایش قیمت‌ها، نتیجه‌ ‏افزایش هزینه‌ها است. تقریبا بدون استثنا، هر بازرگان یا هر فرد عامی‌ این‌گونه می‌پندارد که علت افزایش قیمت‌ها بالا ‏رفتن هزینه‌ها است.

برای نامیدن این وضعیت می‌توان مارپيچ هزینه-فشار ‏‎cost-push spiral)‎‏ یا مارپیچ ‏دستمزد-قیمت‏‎(wage-price spiral)‎‏ یا اصطلاحات خیالی دیگر را به کار برد. صورت ساده‌تر این تحلیل این ‏است که هر فردی مجبور است قیمت‌ها را افزایش دهد؛ چرا که هزینه‌هایش بالا رفته است. کاملا طبیعی است که هر ‏فردی به تنهایی مساله را این چنین ببیند. ولی واقعیت این است که این امر هیچ گاه منشا اصلی تورم نبوده است. ‏این امر جلوه‌ بیرونی تورم است، منشا آن نیست.‏فی‌الواقع، این امر اصل بسیار کلی‌تری را به نمایش می‌گذارد. به عقیده من، آنچه که علم اقتصاد را جذابیت ‏می‌دهد این است که تقریبا برای هر قضیه‌ مهمی در علم اقتصاد، آنچه که برای فرد صادق است، دقیقا خلاف آن ‏چیزی است که برای همه‌ افراد، با هم، صدق می‌کند. از این رو است که مغالطات شایع و فراوانی در علم ‏اقتصاد وجود دارند. مردم حقیقتی را از تجربه‌ فردی خود تعمیم می‌دهند و نتیجه‌ای می‌گیرند که دقیقا بر خلاف ‏آن چیزی است که برای یک اجتماع به عنوان یک کل صدق می‌کند. اجازه دهید این را به شکلی بسیار ساده که ‏به مساله‌ تورم نیز مرتبط است، برایتان نشان دهم. هر کدام از ما، به تنهايي فکر می‌کنیم که قادریم تصمیم بگیریم ‏که چه تعداد از این تکه کاغذهای سبز (اسکناس) را در جیب خود نگهداری کنیم؛ البته قطعا متناسب با کل ‏ثروت‌مان. اگر هر کدام از ما بخواهد 20 دلار بیشتر در جیب‌اش نگه دارد، می‌تواند چکی را به ارزش 20 دلار ‏نقد کند، یا سند قرضه‌‌ای را به ارزش 20 دلار بفروشد، یا 20 دلار از درآمدش را مصرف یا سرمایه‌گذاری نکند ‏و به صورت نقد در جیبش نگه دارد. بنابراین هر فردی با خود می‌پندارد که می‌تواند در مورد میزان پول ‏نگهداری‌شده در جیبش تصمیم بگیرد و همه حق دارند چنین بپندارند.‏با این حال برای اجتماع، به مثابه‌ یک کل، مقدار پولی که می‌توان در جیب‌ها نگهداری کرد، ثابت است. تعداد ‏بسیار زیادی از این تکه کاغذهای سبز وجود دارند که قبلا منتشر شده‌اند. تنها راه برای این که شما پول بیشتری ‏در جیب خود نگه دارید این است که کس دیگری را متقاعد کنید که پول کمتری را در جیب خود نگهداری کند. این ‏به بازی صندلی‌های آهنگین می‌ماند ‏‎]‎بازی‌ای که هر تعداد بازیگر می‌تواند داشته باشد و تعدادی صندلی به ‏شماره‌ یکی کمتر از تعداد بازیگران. آهنگی پخش می‌شود و به یک باره قطع می‌شود. در این زمان، هر کس ‏باید روی یک صندلی بنشیند. ایستاده بازنده است. بازی با حذف بازنده و یک صندلی تکرار می‌شود. مترجم‏‎[‎، که ‏در این بازی تکه کاغذها به دور صندلی‌ها می‌گردند. هر چند هر فردی منفردا می‌تواند تصمیم بگیرد که چه مقدار ‏داشته باشد، کلیت اجتماع در تعیین تعداد کل تکه کاغذها اختیاری ندارد. این تعداد را هیات مدیره‌ فدرال رزرو ‏یا وزارت خزانه‌داری یا یک نهاد مرکزی دیگر تعیین می‌کند. تعداد تکه کاغذها هر چقدر که باشد، از فردی به فرد ‏دیگر دست به دست می‌چرخد.‏فکر می‌کنم این مثالی خیلی روشن و سر راست از این نکته است که چرا حقیقتی که به نظر فرد می‌‌آید خلاف آن ‏چیزی است که اجتماع می‌بیند. همین وضع درخصوص تورم برقرار است. مثالی را که در اینجا ارائه می‌کنم، از ‏یک کتاب درسی مقدماتی اقتصاد وام گرفته ام. نویسندگان آن، آرمن الچیان ‏‎(Armen Alchian)‎‏ و ویلیام الن ‏‎(William Allen)‎‏ ، داستانی کوتاه و جالب در کتاب‌شان دارند که نشان می‌دهد که چگونه هر فردی به تنهایی ‏می‌پندارد که آنچه که سبب تورم بوده است افزایش در هزینه‌ها است اما برای همه افراد، با هم، آنچه که سبب تورم ‏بوده است، افزایش تقاضا است، یعنی یک پدیده‌ پولی. داستان چنین می‌گوید که فرض کنیم که به یک باره ‏کدبانوهای آمریکایی تصمیم بگیرند که گوشت بیشتری بر روی میز غذای خانه‌ خود سرو کنند، صبح دوشنبه فرا ‏می‌رسد و کدبانوها به قصابی می‌روند تا گوشت بیشتری بخرند. ‏هیچ قصابی قیمت خود را افزایش نمی‌دهد. قصاب گوشت‌های خود را می‌فروشد و به سادگی سفارش بیشتری به ‏کلی‌فروش می‌دهد. کلی‌فروش‌ها همه‌ گوشت‌های خود را به فروش می‌رسانند و سفارش خرید گوشت بیشتری را به ‏کشتارگاه می‌دهند. کشتارگاه در می‌یابد که موجودی‌اش رو به نزول گذاشته است و به دلالان حراجی احشام دستور ‏خرید بیشتر می‌دهد. خوب، قطعا احشام بیشتری برای فروش وجود ندارد، به این ترتیب آنچه اتفاق می‌افتد این ‏است که دلالان قیمت‌های بیشتری را در حراجی پیشنهاد می‌دهند. آنها به کشتارگاه گزارش می‌دهند که، «متاسفیم، ‏ما مجبور بودیم برای خرید احشام قیمت بیشتری پیشنهاد کنیم.» کشتارگاه‌ها می‌گویند، «هزینه‌های ما بالا رفته‌اند، ‏بنابراین ما باید قیمت فروش خود را به عمده‌فروشان افزایش دهیم.» عمده‌فروشان می‌گویند، «هزینه‌های ما افزایش ‏یافته‌اند، پس ما مجبوریم قیمت‌های خود را بالا ببریم،» از این رو قیمت فروش گوشت را به خرده‌فروشان افزایش ‏می‌دهند. روز بعدی که کدبانوها برای خرید به قصابی می‌روند، قصاب‌ها می‌گویند، «خیلی عذر می‌خواهیم که این ‏کار را می‌ کنیم؛ ولی تقصیر ما نیست، هزینه‌های ما بالا رفته است و ما مجبوریم گوشت را به قیمت بالاتری به ‏شما بفروشیم.» هر کسی در این زنجیره، به غیر از بازار حراجی که فعالیت در آن برای هیچ کس هزینه‌ای به آن ‏معنی ندارد، صادقانه قیمت‌های خود را به خاطر افزایش هزینه‌هایش افزایش داده است و همه‌ داستان را که با هم ‏ببینیم، افزایش در قیمت‌ها به روشنی ناشی از افزایش در تقاضا در مرحله‌ نهایی است. ‏ در یک اقتصاد بزرگ وضع به این منوال است. هر تولیدکننده‌ای می‌گوید، «من مجبورم قیمت‌های خود را افزایش ‏دهم، چون دستمزدهایی که پرداخت می‌کنم بالا رفته‌اند»، اما دلیل بالا رفتن دستمزدها این است که یک جای دیگر ‏تقاضا افزایش یافته است، که به این منجر شده است که کس دیگری با پیشنهاد پرداخت بیشتر، کارگران را به سمت ‏خود بکشاند. منشا نهایی افزایش قیمت‌ها افزایشی در تقاضا برای پول بوده است.‏اینک این پرسش را مطرح می‌کنیم که افزایش در تقاضا برای پول از کجا می‌آید؟ افزایش قابل‌ملاحظه برای پول ‏همواره منشا اساسی مشابهی داشته است. کسی پول بیشتری تولید کرده است. منبع دقیق پول اضافی در زمان‌های ‏مختلف متفاوت بوده و هست. در دوره‌ پس از شکست ویلیام جنینگز برایان ‏‎(William Jennings Bryan)‎‏ در ‏مبارزه برای نقره‌ رایگان، قیمت‌ها در ایالات متحده از سال 1896 تا 1913 رو به ترقی نهاد. افزایش قیمت ناشی ‏از افزایش حجم پول بود چرا که برخی افراد زیرک دریافته بودند که چگونه می‌توان طی فرآیند سیانید ‏‎(cyanide)‎‏ از سنگ معدن با ارزش معدنی پایین طلا استخراج کرد. افزایش قابل‌ملاحظه در تولید طلا موجب ‏افزایش حجم پول شد، که تورم نتیجه‌ آن بود.‏اگر بخواهم در تحلیل از ایده‌ اصلی خود یاری بگیرم، در این مورد چنین خواهم گفت که، تورم بازتاب افزایش ‏در حجم پول بوده است، اما دلیل خاص افزایش حجم پول در دوره‌های زمانی مختلف متفاوت است. در آن زمان ‏تورم ناشی از افزایش حجم طلا بود. در جنگ‌های جهانی اول و دوم در ایالات متحده حجم پول به سرعت افزایش ‏یافت، چرا که دولت پول بیشتری را برای تامین مالی جنگ منتشر کرد. تورم بزرگ در اروپا در قرون 16 و 17 ‏میلادی ناشی از کشف گنجینه‌های سکه در دنیای جدید بود. دلایل متعددی برای افزایش حجم پول وجود داشته ‏است، اما تا آنجا که من می‌دانم، تورم همواره و بلا استثنا پیامد افزایش سریع‌تر حجم پول از حجم تولید بوده است .‏در دوران جدید، حجم پول تحت کنترل سازمان‌های دولتی است. در ایالات متحده، حجم پول توسط هیات مدیره‌ ‏فدرال رزرو و وزارت خزانه‌داری، یعنی نهادهای پولی، تعیین می‌شود و این به این معنی است که از آنجا که ‏تورم همواره پیامد افزایشی در حجم پول است، مسوولیت تورم همراه متوجه دولت است. لیکن، قطعا همان طور ‏که شما می‌دانید، هیچ انسانی دوست ندارد مسوولیت چیز نامطلوب و ناخوشایندی را بر عهده بگیرد و به همین ‏ترتیب هیچ مقام رسمی‌دولتی دوست ندارد در مقابل گروهی بایستد و بگوید، «اشتباه از من است، من مسوول تورم ‏هستم.» آنچه که همیشه اتفاق می‌افتد این است که مقامات رسمی‌دولت می‌ایستند و می‌گویند، وجود تورم تقصیر ‏کارفرمایان بی‌رحم و روسای خودخواه اتحادیه‌های کارگری است. اگر این آدم‌ها از تقاضای بیشتر و بیشتر برای ‏قیمت‌های هر چه بالاتر و دستمزدهای هر چه بیشتر دست بر دارند، تورمی‌وجود نخواهد داشت و شگفت‌آور است ‏که کارفرمایان و رهبران کارگری هم به علت درک نادرست از نکته‌ اقتصادی بنیادینی که کوشیدم در اینجا به ‏آن اشاره کنیم، این اتهام را می‌پذیرند. ‏ذهنیت کارفرمایان تمایل دارد که علت تورم را افزایش دستمزدها توسط رهبران خودخواه کارگری بداند و ‏رهبران کارگری نیز چنین می‌پندارند که علت تورم این است که کارفرمایان‌ خودخواه قیمت‌ها را افزایش داده اند و ‏به این دلیل ما مجبوریم برای حفظ درآمد واقعی کارگران دستمزدها را افزایش دهیم. بنابراین در اینجا با وضعیتی ‏مواجه ایم که دولت کس دیگری را مقصر معرفی می‌کند و تورم را به دور تسلسل یا مارپیچ دستمزد-هزینه نسبت ‏می‌دهد و کارفرمایان و رهبران کارگری نیز تقصیر را به گردن می‌گیرند و می‌گویند، بله، ما گناهکاریم. در ‏حالی که در واقع، آن طور که من تاکید کردم، تورم پیامد تنها و تنها یک علت است: افزایش در حجم پول.‏ این نکته‌ اول بحث من است. نکته‌ دیگری که می‌خواهم در باب آن سخن بگویم، خسرانی است که در تلاش ‏برای جلوگیری از تورم با پایین نگاه داشتن دستمزدها و قیمت‌ها به وجود می‌آید. ريیس‌جمهوري و اعضاي شورای ‏مشاوران اقتصادی و دیگر مقامات سرشناس در باب آثار زیان‌بار تورم و ضرورت فوری مسوولیت‌پذیری ‏اجتماعی کارفرمایان و رهبران اتحادیه‌های کارگری در پایین نگاه داشتن قیمت‌ها و دستمزدها سخن می‌گویند. ‏می‌توانید این پرسش را مطرح کنید که گیریم که علت تورم افزایش حجم پول باشد، در این حالت تلاش برای پایین ‏نگاه داشتن دستمزدها و قیمت‌ها چه ایرادی و زیانی دارد؟ ‏اول اینکه بزرگترین منشا زیان این است که مردم و دولت در شناخت ماهیت این مشکل به خطا می‌روند. اگر ‏کارفرمایان و رهبران کارگری تقصیر را به گردن بگیرند، دولت با افزایش بیشتر حجم پول به ریختن زغال به ‏درون کوره ادامه خواهد داد و مدعی خواهد شد که هر گونه تورم پیامد آن تقصیر او نیست. به این ترتیب، وقفه‌ای ‏در پذیرش درمان موثر تورم، یعنی کاهش نرخ رشد حجم پول، به وجود می‌آید. این تنها دلیل کوچکی برای ‏زیان ‌بار بودن این رویکرد است. دلیل دوم این است که این کار نخواهد توانست تورم را متوقف کند. مثل این است ‏که یک بادکنک بزرگ را در دست بگیرید و تصور کنید که با فشار دادن یک طرف آن می‌توان باد آن را کم کرد. ‏کار شما در اینجا همه‌اش این است که هوا را در بادکنک از یک طرف به طرف دیگر رانده‌اید.‏به همین ترتیب، اگر موفق شوید که برخی از قیمت‌ها و دستمزدها را پایین آورید، تنها فشار تورمی‌ را به سمت ‏دیگری رانده‌اید و آن فشار را در آنجا پرنیروتر کرده‌اید. فرض کنید که مثلا بتوانید قیمت آهن و فولاد را که ‏توجه زیادی را به خود جلب کرده، پایین آورید. این به سادگی به این معنی است که بعد از خریدن آهن پول ‏بیشتری برای خریداران آهن باقی می‌ماند و اینک ایشان می‌توانند آن را صرف پیشنهاد خرید برای چیز دیگری ‏بکنند. همچنین اگر در این شرایط دستمزد کارگران را پایین نگاه دارید، به این معنی است که کارفرمایان پول ‏بیشتری برای تولید تورم در جای دیگر دارند، لذا کار شما فقط هل دادن فشار تورمی‌ به سمتی دیگر است. ‏

می‌توانید بگویید، این تنها به این دلیل است که تلاش ما به اندازه‌ کافی موفقیت‌آمیز نبوده است. اگر تورمان را ‏گسترده‌تر پهن می‌کردیم، اگر همه‌ قیمت‌ها و دستمزدها را پایین نگه می‌داشتیم، جایی باقی نمی‌ماند که فشار تورمی‌‏ به آنجا بخزد. درست است، ولی بیایید ببینیم پیامدهایش چه می‌بود. پیامدهای این کار نابودی نظام قیمت‌ها به عنوان ‏ابزار سازمان‌دهنده‌ فعالیت‌های اقتصادی خواهد بود و شما باید چیزی را جایگزین این نظام ازبین‌رفته بکنید. چه ‏چیز را جایگزین خواهید کرد؟ اگر قرار باشد که قیمت‌ها تعیین‌ نکنند که چه کسی بخرد و چقدر بپردازد، باید چیز ‏دیگری این مهم را انجام دهد.‏اجازه دهید مثال تاریخی‌ای برای‌تان بزنم که شاید نظر من درباره‌ اهمیت تمایز بین تورم نامقید و سرکوب‌شده را ‏برجسته‌تر سازد. این مثال اشارات قوی و گویایی برای ایالات متحده دارد، گر چه نمونه‌ بسیار حادتری نسبت به ‏واقعیت ایالات متحده است. مقایسه با تجربه‌ آلمان بعد از جنگ‌های جهانی اول و دوم، از آنجا که تقریبا یک ‏آزمایش کنترل‌شده است، بهترین مثال است. همان طور که به یاد می‌آورید، بعد از جنگ جهانی اول، تورمی‌در ‏آلمان وجود داشت که به واقع تورم بود. آن تورم یک ابرتورم‏‎(hyper-inflation)‎‏ بود. چند سال پیش، یکی از ‏دانشجویان من، فیلیپ کیگن ‏‎(Phillip Cagan)‎، تحقیق کلاسیکی در باب ابرتورم به نگارش در آورد و ابرتورم ‏را چنین تعریف کرد که یک ابرتورم زمانی شروع می‌شود که قیمت‌ها ماهانه 50‌درصد افزایش یابند. در آلمان در ‏اوج ابرتورم، دوره‌هایی وجود داشت که قیمت‌ها هر روز دو برابر می‌شد. فی‌الواقع، این ابرتورم به جایی رسید که ‏کارفرمایان سه نوبت در روز به کارگران خود حقوق پرداخت می‌کردند – بعد از صبحانه، بعد از ناهار و بعد از ‏شام تا آنها بتوانند بیرون رفته و پیش از آنکه پول‌شان ارزش خود را از دست دهد، خرج کنند. آن پدیده واقعا تورم ‏بود. قیمت‌ها چنان بالا می‌رفت که شما ناگزیر بودید ده تا ده تا یا بیست تا بیست تا حساب کتاب کنید. ‏ابرتورم آسیب اجتماعی عظیمی‌به بار آورد. ابرتورم طبقه‌ متوسط آلمان را نابود کرد و بی‌شک شالوده‌ ‏اجتماعی-منطقی ظهور هیتلر را پی‌ریزی کرد. از منظر اقتصادی صرف، برجسته‌ترین نکته درباره آن، به ‏جز در ماه‌های آخر ابرتورم، این بود که میزان فعالیت اقتصادی در سطح بالا حفظ شد. تورم نامقید بود، قیمت‌ها بی‌‏هیچ قید و بندی افزایش می‌یافتند، هیچ نوع کنترلی بر قیمت‌ها وجود نداشت و در نتیجه مردم آزادانه به فعالیت ‏اقتصادی خود مشغول بودند. ناکارایی‌هایی وجود داشت، اما هیچ تنزل عمده‌ای در سطح عمومی تولید بروز نکرد. ‏به راستی، به یاد می‌آورید که 1920 تا 1921 شاهد یک رکود جهانی بود. در ایالات متحده قیمت‌ها از 1920 تا ‏‏1921 پنجاه‌درصد تنزل کردند. آلمان تنها کشوری بود که گرفتار آن رکود نشد. در حالی که دیگر نقاط دنیا شاهد ‏تنزل در سطح تولید بودند، آلمان رونق داشت. نوعی از رونق مصنوعی در آلمان آن روز وجود داشت که ‏هزینه‌های اجتماعی عظیمی داشت، اما از منظر کاملا فنی، تورم مانع از عملکرد اقتصاد نشد.‏