تحصيل اموال

تحصيل اموال

با توجه به تعاريف، حسابداري تحصيل اموال با فرض تدارم فعاليت و بر مبناي اصل بهاي تمام شده تاريخي و اصل وضع هزينه‌هاي يك دوره از درآمدهاي همان دوره ( تطابق درآمد و هزينه‌) صورت مي‌گيرد و يا به عبارت ديگر، تحصيل اموال بايد در راستاي اهداف بلند مدت سازمان و ارزش متعارف تصاحب اموال در تاريخ مشخص باشد كه ارزش و زمان تحصيل اموال براي استفاده كنندگان داخلي و خارجي سازمان مشخص گردد.

يكي از مشكلات حسابداري اموال، تعيين بهاي تمام شده انواع اقلام تحصيل شده است كه بيشتر سازمان‌ها روش بهاي تمام شده تاريخي را به عنوان مبناي ثبت در نظر مي‌گيرند. بهاي تمام شده تاريخي بيانگر اين مفهوم است كه كليه مخارج ضروري و عادي براي رساندن دارايي مورد نظر به مرحله بهره‌برداري بايد جزء بهاي تمام شده دارايي تحصيل شده منظور گردد.

بنابراين اقلام غير عادي و غير متقربه نبايد در بهاي تمام شده دارايي منظور شود.

تحصيل اموال به طرق مختلفي صورت مي‌گيرد كه اهم آن عبارتند از:

الف ‌ـ خريد             ب ‌ـ توليد(احداث)             ج ‌ـ‌ رايگان             د ‌ـ اماني

الف‌ـ‌ تحصيل اموال از طريق خريد

تمامي وجوه پرداختي بابت خريد و يا سرمايه‌گذاري شده جهت تحصيل اموال را قيمت تمام شده آن اموال مي‌گويند.

اين روش به چند دليل اتخاذ می شود:

اولا: مقدار و مبلغ آن به طور دقيق مشخص است.

ثانيا: قيمت تمام شده نماينگر مبلغ واقعي پرداخت شده براي خريد و بعضا سرمايه‌گذاري انجام شده براي تحصيل اموال مي‌باشد.

بنابراين عوامل تعيين كننده قيمت تمام شده هر يك از سرفصل‌ها به شرح ذيل مي‌باشد:

1ـ‌ زمين: در تشخيص و تعيين هزينه‌ها و مخارجي قيمت تمام شده زمين را تشكيل مي‌دهد بايد عوامل مختلفي را مد نظر قرار داد. به طور كلي قيمت تمام شده زمين تشكيل شده است از:

ـ قيمت خريد

ـ تمامي هزينه‌هاي مربوط به انتقال مالكيت مانند كميسيون، هزينه‌هاي قانوني و مانند آن

ـ هزينه‌هاي آماده سازي و قابل بهره‌برداري نموده زمين، مانند هزينه‌هاي بررسي، تميز كردن، تسطيح كردن و خشك كردن و ...

توضيحات: اگر زميني به منظوري خاص خريداري شود و هنگام خريد قابليت بهره‌برداري را نداشته باشد و نيازمند به انجام مخارجي باشد، مخارج لنجام شده را مي‌توان به قيمت تمام شده خريد اضافه نمود.

هر نوع درآمدي كه از محل فروش اجناس و درختان و امثال آن، در هنگام تميز و تسطيح كردن زمين كسب مي‌شود، بايد از قيمت تمام شده خريد كسر گردد. ليكن بعضي از مخارج انجام شده روي زمين مثل ايجاد پياده‌رو، زهكشي و امثال آن به حساب تاسيسات زمين منظور مي‌گردد.

اگر زميني كه به تازگي خريداري شده است در وضعيت لازم براي استفاده مورد نظر نباشد، مخارج خاصي كه خريدار براي آماده‌سازي آن انجام مي‌دهد بايد به عنوان بخشي از بهاي تمام شده زمين ثبت شود. همچنين؛ اگر تاسيساتي در زمين خريداري شده، وجود داشته باشد كه براي احداث بنا بايد تخريب گردد، مخارج تخريب پس از كسر عوايد حاصل از فروش مواد و مصالح اسقاط بايد به بهاي تمام شده زمين اضافه گردد.

2ـ ساختمان: تمام مخارجي كه جهت انتقال سند مالكيت ساختمان به نام خريدار صرف مي‌شود تا براي استفاده مورد نظر آماده گردد عموما قابل انتقال به بهاي تمام شده ساختمان است. اگر زمين و ساختمان به طور يكجا خريداري شود، بهاي تمام شده هر يك بايد جداگانه شناسايي و در حساب‌هاي مربوطه ثبت گردد. بديهي است زمين از انواع دارايي استهلاك ناپذير بوده و بهاي تمام شده آن بايد در حسابي جداگانه از ساختمان محاسبه گردد. تفكيك مخارج مربوط به ساختمان از زمين به جهت تاثير بالقوه‌اي كه مي‌تواند بر سود خالص داشته باشد از اهيمت خاصي برخوردار است. در اين گونه موارد، ابتدا بايد به ماهيت ارتباط بين دارايي و مخارج انجام شده توجه شود. يعني مشخص گردد كه دارايي به چه منظور فراهم شده و آيا مخارج انجام شده ه طور معقول به دارايي تحصيل شده مربوط مي‌شود يا خير؟

مخارج احداثات موقتي كه به عنوان كارگاه يا انبار لوازم و مواد و مصالح در خلال احداث بناي جديد انجام مي‌شود به عنوان بهاي تمام شده ساختمان جديد ثبت مي‌شود. زيرا، اين گونه مخارج براي احداث بناي جديد ضروي است . اگر يكي از ساختمان‌هاي قديمي بايد براي احداث بناي جديد تخريب شود مخارج تخريب قابل انتقال به حساب زمين يا ساختمان است و اين گونه مخارج ( پس از كسر عوايد حاصل از فروش مواد مصالح اسقاطي) بايد به حساب سود و زيان حاصل از تخريب ساختمان قديمي منتقل شود. مخارجي كه به عنوان بيمه حوادث در خلال دورهاحداث بناي جديد پرداخت مي‌شود، به عنوان بخشي از بهاي تمام شده ساختمان جديد ثبت مي‌شود. زيرا جزء مخارج عادي و ضروري بناي جديد است.

3ـ‌ تاسيسات: تفكيك تاسيسات از ساختمان با توجه به ماهيت تاسيساتي كه در ساختمان يا كارخانه يا محل كارگاه نصب مي‌گردد، مشكل است. براي شناسايي تاسيسات و ثبت آن مي‌توان آنها را در گروه‌هاي زير طبقه‌بندي نمود و عوامل تشكيل دهنده يا قيمت تمام شده آنها را مشخص كرد:

الف ـ تاسيسات موجود در ساختمان‌هاي خريداري شده در قيمت تمام شده همان ساختمان منظور مي‌گردد. ساير تاسيسات موجود در كارخانه بايد از قيمت تمام شده خريد كارخانه تفكيك و به صورت مجزا در سر فصل تاسيسات ثبت گردد.

ب ـ تاسيسات ايجاد شده در ساختمان يا كارخانه يا كارگاه‌ها: هر گاه تاسيسات جديدي در ساختمان يا كارخانه ايجاد گردد بايد كليه هزينه‌هاي مرتبط از زمان شروع تا زمان بهره‌برداري در سرقصل تاسيسات ثبت گردد.

ج ـ‌ تاسيسات ايجاد شده در ساختمان‌هاي استيجاري : تاسيسات يا مستحدثات ساختمان استيجاري: مانند ديوار كشي، محوطه سازي و اموالي كه به هزينه‌مستاجر احداث مي‌شود در صورتي كه قابل دريافت از مالك نباشد تحت سر فصل تاسيسات منظور مي‌گردد.

عوامل تشكيل دهنده قيمت تمام شده تاسيسات عبارتند از:

ـ قيمت خريد پس از كسر تخفيفات

ـ هزينه حمل و نقل بيمه و بارگيري

ـ مخارج نصب و راه‌اندازي تا مرحله بهره‌برداري

ـ ساير هزينه‌هاي مرتبط

4ـ‌ ماشين آلات و تجهيزات: ماشين آلات و تجهيزات شامل انواع ماشين آلات راه‌ سازي، توليد كالا، قطعات عمده ماشين آلات  و غيره است كه در روال عادي عمليات مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اين دارايي‌ها ممكن است كه در قسمت‌هاي مختلف،‌ مانند كارخانه، نمايشگاه و كارگاه و غيره مورد استفاده قرار گيرد. بهاي تمام شده ماشين آلات شامل اجزاي زير مي‌باشد:

ـ قيمت خريد پس از كسر تخفيف‌هاي تجاري و نقدي

ـ هزينه حمل و نقل بيمه و بارگيري

ـ عوارض حقوقي گمركي و ساير حقوق پرداختي به مراجع قانوني

ـ مخارجي كه جهت راه‌اندازي دارايي تا مرحله بهره‌برداري انجام مي‌شود؛ مانند نصب و زير سازي و حق‌الزحمه خدمات فني

ـ مخارج بازسازي و مرمت كه براي قابل استفاده ساختن ماشين آلات دست دوم خريداري شده انجام مي‌شود.

ـ وجوه غير قابل استرداد مربوط به سفارش ماشين آلات و تجهيزات

مخارج غير مترقبه‌اي و غير عادي نظير پرداخت جريمه به علت تاخير در پرداخت حقوق گمركي يا تعمير قطعاتي از ماشين آلات كه در حمل و نقل خسارت ديده است، نبايد به بهاي تمام شده ماشين‌‌ آلات و تجهيزات تحصيل شده اضافه گردد.

5ـ وسايل نقليه: كليه وسايل نقليه موتوري (به استثناي وسايلي كه در حوزه تعريف ماشين آلات قرار مي‌گيرند) مانند انواع خودرو، وانت، كاميون و كاميونت، وسايل نقليه دريايي و هوايي در اين سرفصل قرار مي‌گيرند.

بهاي تمام شده اين دارايي‌ها به صورت ذيل محاسبه مي‌گردد:

ـ قيمت خريد پس از كسر تخفيف‌هاي تجاري و نقدي

ـ هزينه حمل و نقل بيمه و بارگيري

ـ عوارض حقوقي گمركي، شماره گذاري و ساير حقوق پرداختي به مراجع قانوني

ـ مخارج بازسازي و مرمت كه براي قابل استفاده ساختن وسايل نقليه دست دوم انجام مي‌شود.

ـ وجوه غير قابل استرداد مربوط به سفارش خريد.

6 ـ اثاثيه و منصوبات: اثاثيه و منصوبات، شامل دستگاه‌هاي محاسباتي، تجهيزات اداري ، تجهيزات برودتي و گرمازاي منقول، تجهيزات مخابراتي منقول، وسايل صوتي و تصويري و ... مي‌باشد كه بهاي تمام شده آنها شامل اجزاي زير است:

ـ قيمت خريد پس از كسر تخفيف‌هاي تجاري و نقدي

ـ هزينه حمل و نقل بيمه و بارگيري

ـ عوارض حقوقي گمركي و ساير حقوق پرداختي به مراجع قانوني

ـ مخارجي كه براي راه‌اندازي دارايي تا مرحله بهره‌برداري انجام مي‌شود. مانند نصب و زير سازي و حق‌الزحمه خدمات فني.

7ـ ابزار آلات و قالب‌ها: ابزار آلات و قالب‌ها شامل وسايل ابزاري است كه در جريان توليد يا تكميل پروژه مورد استفاده قرار گرفته و بهاي تمام شده آن شامل اجزايي زير است:

ـ قيمت خريد پس از كسر تخفيف‌هاي تجاري و نقدي

ـ هزينه حمل و نقل

ـ هزينه‌هاي ساخت تا مرحله بهره‌برداري

ـ ساير مخارج

8 ـ دارايي‌هاي نا مشهود: شامل سرقفلي، حق‌الامتياز و نرم افزار‌ها مي‌باشد كه بهاي تمام شده هر يك از آنها به طريق زير محاسبه مي‌شود:

ـ كليه وجوه پرداختي بابت خريد

ـ وجوه پرداختي بابت كارشناسي و انتقال سند مالكيت

ـ مخارج مربوط به اخذ مجوز

ـ ساير هزينه‌هاي ذيربط تا مرحله بهره‌برداري

 

ب ـ  تحصيل اموال از طريق توليد و احداث

در جريان فعاليت‌هاي جاري ممكن است واحد اقتصادي به دلائل ذيل نسبت به توليد يا احداث دارايي‌هاي مورد نياز خود اقدام نمايد.

1ـ توليد يا احداث دارايي مقرون به صرفه باشد. يعني سازمان يا واحد اقتصادي بتواند با استفاده از كاركنان و امكانات خود در فرصت‌هاي مقتضي دارايي را به بهاي تمام شده كمتري بسازد.

2ـ واحد اقتصادي با توليد يا احداث دارايي بتواند كنترل بيشتري نسبت به كيفيت مشخصات و دوره ساخت اعمال نمايد.

به طور كلي در مورد حسابداراي دارايي‌هايي كه به قصد استفاده ساخته مي‌شود موارد زير مطرح است كه به تفصيل تشريح مي‌شود:

1ـ نحوه محاسبه بهاي تمام شده دارايي: مبالغي كه در دوره ساخت به عنوان بهاي تمام شده به حساب دارايي منظور مي‌شود بايد شامل تمام مخارجي باشد كه مشخصا قابل تخصيص به دارايي و در نتيجه ساخت آن باشد. مانند مواد، دستمزد مستقيم ، دستمزد غير مستقيم، طراحي و مهندسي و ساير مخارج مانند بيمه، مخارج اخد مجوز و استهلاك تجهيزاتي كه در دوره  ساخت مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

بهاي تمام شده دارايي‌هايي كه موسسه اقدام به  ساخت آن مي‌نمايد،‌ نيايد بيشتر ارزش متعارف بازار اين گونه دارايي‌ها ( با ظرفيت و كيفيت مشابه) در بازار باشد يا در حساب‌ها ثبت شود. بنابراين، هر گونه مخارج اضافي ناشي از پايين بودن كارايي فعاليت‌ها و عمليات‌هاي بدون بازده و كارهاي تلف شده بايد از حساب دارايي ساخته شده خارج و به حساب زيان دوره منظور شود.

2ـ سود حاصل از احداث دارايي : طبق اصول حسابداري، سود از بكارگيري و واگذاري دارايي‌ها حاصل مي‌شود. لذا موسسه براي احداث يا توليد دارايي نبايد سود را شناسايي و در دفاتر ثبت كند.

3ـ هزينه‌هاي مالي طي دوره ساخت: طي مدتي كه دارايي‌ها به قصد بهره‌برداري ساخته مي‌شود، وجوهي صرف خريد مواد، دستمزد و ساير هزينه‌هاي شاخت مي‌گردد. كه اين وجوه ممكن است حاصل از اخذ وام و كارمزد (هزينه مالي) متعلقه باشد. هزينه‌هاي مالي دوره ساخت بايد جزء بهاي تمام شده دارايي به شمار آيد و بعد از آن به هزينه‌هاي دوره منظور گردد.

ج  ـ تحصيل دارايي به طور رايگان (اهدائي)

به دارايي‌هايي كه به ط.ر رايگان از طرف سازمان‌هاي دولتي و يا اشخاص در اختيار موسسه قرار مي‌گيرد، اهدائي مي‌گويند. اهداي اين دارايي‌ها، ممكن است بلاعوض، مشروط و يا موكول به رعايت يكسري شرايط خاص باشد. اين گونه دارايي‌ها بر مبناي ارزش متعارف (ارزش بازار) در دفاتر ثبت مي‌شوند. در صورتي كه اعطاء كننده محدوديت‌هاي خاصي را اعمال كرده باشد هر گونه كاهش ارزشي كه از شرايط مزبور ناشي شود بايد از ارزش متعارف دارايي دريافت شده كسر گردد.

در صورتي كه اهداي دارايي منوط به ايفاي تعهداتي از طرف دريافت كننده باشد تا تحقق تمامي شرايط دارايي تحصيل شده به طور رايگان بايد به عنوان دارايي احتمالي و تنها در يادداشت‌هاي همراه صورت مالي افشاء شود. كمك‌هاي بلاعوض (تحصيل دارايي‌هاي اهدائي) مربوط به دارايي‌هاي بلند مدت بايد در طول عمر مفيد به قرار زير ثبت گردند.

د ـ تحصيل اموال به صورت اماني

تحصيل دارايي به شكل اماني به يكي از دو حالت ذيل امكان‌پذير است:

الف ـ تحصيل دارايي از طريق اجاره

ب ـ تحصيل دارايي بدون اجاره

در صورتي كه تحصيل دارايي به صورت اماني از طريق اجاره باشد پس از انعقاد قرار داد جمعداري نسبت به تهيه صورتجلسه تحويل دارايي اماني و تكميل فرم دارايي اماني اقدام نموده و سپس اطلاعات مذكور را به حسابداري ارسال مي‌نمايد. ثبت حسابداري دارايي‌هاي مذكور از طريق حساب‌هاي انتظامي و دارايي‌هاي آماري صورت مي‌پذيرد. گفتني است اموالي كه توسط موسسات از ساير اشخاص اجاره مي‌شود تحت همين عنوان ثبت و منظور مي‌گردد.

در صورت دريافت دارايي اماني بدون اجاره، نحوه و چگونگي تحويل دارايي اماني و نيز مشخصات دارايي تكميل و ضمن ارسال به حسابداري به شكل فوق‌الاشاره سند حسابداري صادر مي‌گردد.